Sáng kiến trong giải toán hình: Mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác Lớp 8 - Trần Thị Hòa

Nội dung text: Sáng kiến trong giải toán hình: Mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác Lớp 8 - Trần Thị Hòa

1. z PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HUYỆN SÌN HỒ TRƯỜNG THCS MA QUAI  SÁNG KIẾN “Phát huy tính cực, sáng tạo của học sinh trong giải toán hình mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác lớp 8 Trường THCS Ma Quai” Tác giả: Trần Thị Hòa Trình độ chuyên môn: Cao đẳng Sư phạm Toán học Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường THCS Ma Quai Ma Quai, ngày tháng năm 20.. I. THÔNG TIN CHUNG
2. 1. Tên sáng kiến: “Phát huy tính cực, sáng tạo của học sinh trong giải toán hình mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác lớp 8 ở trường THCS Ma Quai”. 2. Tác giả: Họ và tên: Trần Thị Hòa. Năm sinh: 1995. Nơi thường trú: Bản Lùng Thàng – Lùng Thàng – Sìn Hồ – Lai Châu. Trình độ chuyên môn: Cao đẳng Sư phạm Toán học. Chức vụ công tác: Giáo viên. Nơi làm việc: Trường THCS Ma Quai. Điện thoại: 0378542290. Tỷ lệ tạo ra sáng kiến: 100%. 3. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Chuyên môn. 4. Thời gian áp dụng sáng kiến: Từ ngày 15 tháng 9 năm 2019 đến ngày 10 tháng 01 năm 2020. 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến: Tên đơn vị: Trường THCS Ma Quai. Địa chỉ: Ma Quai – Sìn Hồ - Lai Châu. Điện thoại: 02136.506.999 II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN 1. Sự cần thiết, mục đích của việc thực hiện sáng kiến: a. Sự cần thiết của việc thực hiện sáng kiến Định hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đã xác định “ Phương pháp dạy học Toán trong nhà trường các cấp phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học, trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập sáng tạo của tư duy”. Bắt nguồn từ định hướng đó giáo viên cần phải học hỏi nghiên cứu, tìm tòi và áp dụng những phương pháp dạy học sao cho phù hợp với từng vùng miền, từng đối tượng học sinh, từng kiểu bài làm cho hiệu quả giờ học đạt cao nhất. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy và tìm hiểu thực tiễn tại trường THCS Ma Quai, tôi thấy còn nhiều học sinh chưa nắm vững kiến thức cơ bản của phân môn Hình học, chất lượng bộ môn vẫn còn thấp, các bài kiểm tra, bài thi còn chưa đạt yêu cầu. Bằng thực tiễn trong giảng dạy và tìm hiểu đã có những ý kiến như:
3. Phân môn hình học khó tiếp thu, lượng kiến thức trong giờ học còn nhiều mà lại khô khan, không hấp dẫn Điều đó nảy sinh trong tôi những trăn trở là: “Làm thế nào để nâng cao chất lượng bộ môn? Làm thế nào để học sinh hứng thú say mê khi học? Có biện pháp gì để tạo hứng thú say mê tìm tòi sáng tạo, vận dụng những gì đã học vào thực tiễn...?”. Với mong muốn tìm ra những đáp án đó, đã thúc đẩy tôi chọn và nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm: “Phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong giải toán hình mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác lớp 8”. b. Mục đích của việc thực hiện sáng kiến - Tạo tinh thần tự giác cho học sinh trong việc giải toán hình nhằm giúp các em chủ động tiếp thu kiến thức hơn. - Giúp nâng cao chất lượng học sinh của nhà trường đặc biệt chất lượng môn Toán. - Tìm hiểu nội dung cũng như cách thức giáo viêntruyền tải kiến thức cho học sinh, cách giáo viên phân loại đối tương học sinh. - Tạo cơ hôi tốt cho giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn, kĩ năng sư phạm và phát huy khả năng sáng tạo trong việc áp dụng phương pháp kĩ thuật dạy học. - Tạo môi trường làm việc, không khí lớp học sôi động hơn trong mỗi giờ học phân môn Hình học. 2. Phạm vi triển khai thực hiện: Học sinh lớp 8A1, 8A2 trường THCS Ma Quai. 3. Mô tả sáng kiến: a. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến: * Về thực trạng Trong trường THCS môn Toán là môn học quan trọng, có nhiều khái niệm trừu tượng. Đặc biệt phân môn Hình học thường làm khó học sinh khi làm bài tập Vì hình học yêu cầu học sinh phải biết suy diễn chặt chẽ, logic chứ không dập khuân, bắt chước được. Khi học hình học sinh khó khăn trong việc lập luận, suy diễn logic đã tạo nên thái độ miễn cưỡng, chán nản ở các em. Dẫn đến nhiều em không nắm được kiến thức cơ bản, làm bài tập ở nhà cũng chỉ là đối phó, lúng túng trong việc chọn
4. và sử dụng dụng cụ để vẽ hình Điều này cho thấy giáo viên phải bỏ nhiều công sức trong soạn giảng. Mặt khác trường THCS Ma Quai là một trong những xã đặc biệt khó khăn của Huyện Sìn Hồ, điều kiện học tập chưa đầy đủ, nhiều e không có thời gian học ở nhà, phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến việc học tập của con em. Nên chất lượng học tập vẫn chưa được cao, số học sinh bị hỏng kiến thức còn nhiều. Là giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Toán lớp 8 nhiều năm bản thân tôi nhận thấy khi dạy chương I “Tứ giác” học sinh thường lúng túng khi chứng minh tứ giác là hình gì ? Mối liên hệ giữa tứ giác ra sao ? Qua điều tra về mức độ hứng thú của học môn Hình học của lớp 8A1, 8A2 đầu năm cụ thể như sau: Số HS có hứng thú Số HS không có hứng thú Lớp TSHS SL % SL % 8A1 36 12 33,3 24 66,7 8A2 34 10 29,4 24 70,6 Qua kết quả khảo sát chất lượng đầu năm phân môn Hình học ở lớp 8A1, 8A2 cụ thể như sau: Đầu học kì I Lớp Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém 8A1 0% 12% 39,7% 48,3% 8A2 0% 8% 38,9% 53,1% * Nguyên nhân của thực trạng Những khó khăn mà giáo viên và học sinh nhà trường còn gặp phải: Về phía giáo viên: Giáo viên còn cứng nhắc trong cách giảng dạy phân môn Hình, đưa ra lý thuyết một cách thụ động, dành nhiều thời gian cho việc làm các dạng bài tập. Thời gian giành cho việc soạn bài, nghiên cứu bài của giáo viên còn hạn chế nên chính vì vậy chất lượng bài giảng chưa cao. Giáo viên chưa thực sự chú trọng đến việc khơi gợi sự hứng thú ,tích cực, sáng tạo của học sinh.
5. Cách phân loại câu hỏi chưa đúng với từng đối tượng HS khá giỏi, trung bình, yếu kém. Về phía học sinh: Học sinh lớp 8 ở địa bàn xã gia đình còn rất nhiều khó khăn các em trở thành nguồn lao động chính trong gia đình nên việc học chưa được chú trọng. Nội dung kiến thức mặc dù đã được giảm tải phù hợp với đối tượng vùng miền, nhưng với những em bị hỏng kiến thức lâu rất khó để giúp các em theo kịp các bạn trong lớp. Một bộ phận học sinh có tâm lí sợ học hình, sợ chứng minh lo lắng mỗi khi có tiết nên hiệu quả học tập môn chưa cao. Về phía nhà trường: Cơ sở vật chất, tài liệu phục vụ cho dạy học theo phương pháp mới còn thiếu, chưa đáp ứng đủ yêu cầu (thiếu các phương tiện nghe nhìn, đồ dùng dạy học ). b. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến * Điểm mới của sáng kiến Đối với giáo viên: Làm thay đổi nhận thức, tư duy trong giảng dạy, từ đó giáo viên sẽ vận dụng vào thực tiễn giảng dạy. Là nền tảng để giáo viên chủ động nghiên cứu, thiết lập nội dung bài dạy sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh. Rút ngắn khoảng cách giữa giáo viên và học sinh, giáo viên tự tin hơn khi đứng lớp đặc biệt khi có người dự giờ. Đối với học sinh: Học sinh tích cực học tập với môn Hình bởi phương pháp mới lôi cuốn và lượng kiến thức giáo viên truyền tải ngày một phù hợp với năng lực của mình. Tập làm quen với khả năng tư duy trừu tượng trong môn hình, dần yêu thích môn học. * Sự khác biệt của giải pháp mới so với giải pháp cũ
6. Từ những hạn chế của thực trạng nêu trên thì năm học 2019 – 2020 tôi đưa ra các giải pháp như sau: Giải pháp 1: Tạo sự lôi cuốn học sinh khi học bài mới Giải pháp 2: Định hướng cách vẽ hình cho học sinh Giải pháp 3: Hệ thống kiến thức, các bước làm qua sơ đồ khi học Giải pháp 4: Áp dụng kiến thức đã học vào cuộc sống Trong quá trình thực hiện sáng kiến tôi thấy sự khác biệt giữa giải pháp mới so với giải pháp cũ ở một số điểm sau: Một là: Giáo viên tự trau dồi được một số phương pháp mới trong cách thức dạy học. Hai là: Thiết kế được nội dung bài học theo đúng nhóm đối tượng học sinh đã phân loại. Ba là: Học sinh học tập chủ động hơn, thích thú hơn với những bài tập phù hợp với khả năng của bản thân dần tiến tới các bước tư duy cao hơn. Bốn là: Tổ chức tốt các hoạt động trong giờ dạy như chơi trò chơi, tạo sân chơi trí tuệ cho học sinh. c. Nội dung các giải pháp để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh trong giải toán hình mối liên hệ giữa các loại hình tứ giác. * Giải pháp 1: Tạo sự lôi cuốn học sinh khi học bài mới - Tính mới: Giáo viên hiểu sâu sắc hơn về việc tạo hứng thú trong mỗi tiết dạy, từ đó biết trang bị cho mình phương pháp dạy học tích cực để nâng cao chất lượng. - Cách tiến hành: + Bước 1: Chuẩn bị Về phía giáo viên nghiên cứu kĩ các kiến thức trong sách giáo khoa, chuẩn bị các đồ dùng dụng cụ như: tranh, ảnh, các vật thật để cho học sinh quan sát Về phía học sinh: Chuẩn bị đầy đủ SGK, vở ghi, các dụng cụ học tập. + Bước 2: Vào bài mới Bản thân tôi, khi dạy tiết hình thường đưa cho học sinh những hình ảnh quen thuộc gắn với kiến thức bài học hay tạo tình huống từ những vấn đề thực tiễn như:
7. Đưa ra một tình huống trong thực tế hoặc kể một câu chuyện có liên quan mật thiết đến toán học. Từ đó, các em tích cực hơn trong việc tìm hiểu kiến thức mới, các em không còn cảm giác sợ học hình nữa. Đồng thời các em sẽ nhận thức được bộ môn Toán có vai trò như thế nào trong thực tế. Khi dạy bài “Hình thang” tôi chỉ cho học sinh hình ảnh cái thang trong thực tế hay khi dạy bài “Hình thoi” tôi chỉ cho học sinh hình ảnh cửa xếp Vận dụng cách làm đó lớp học rất vui vẻ, học sinh tham gia xây dựng bài tích cực, đồng thời các em sẽ nhớ và vận dụng làm bài tập nhanh hơn và lâu hơn. Trong mỗi tiết dạy tôi chủ động phân định đối tượng học sinh theo cấp: khá, giỏi; trung bình; yếu kém để giao nhiệm vụ phù hợp với từng đối tượng từ đó lôi cuốn tất cả các em cùng tham gia vào xây dựng bài học. Câu hỏi của giáo viên cũng cần phải gợi mở, dễ hiểu để kích thích sự suy nghĩ của các em. Ví dụ 1: Trong chương I “Tứ giác” để đi vào bài mới giáo viên thực hiện theo quy trình sau: Giáo viên treo bảng phụ hình vẽ sau: HS 4 HS 1 HS 2 HS 3 Gọi 4 học sinh lên bảng yêu cầu 4 em xếp thành hình như trên. Lưu ý: Học sinh chỉ dùng tay để tạo như hình vẽ. Giáo viên giới thiệu cho học sinh hình các em vừa tạo được là tứ giác với bốn đỉnh là bốn em học sinh, khoảng cách giữa các em là các cạnh của tứ giác. Cách làm này gây sự chú ý cho học sinh, khiến cho các em tích cực trong việc tìm tòi kiến thức mới. Bên cạnh đó giáo viên cũng có thể chuẩn bị các hình thực tế về tứ giác để đưa ra trong tiết học như phần “Có thể em chưa biết” cuối trang 68.
8. Ví dụ 2: Khi dạy bài đường trung bình của tam giác tôi đưa ra vấn đề làm thế nào để đo khoảng cách giữa hai điểm B, C ở hai bờ ao. B C D E A Ví dụ 3: Khi dạy bài hình thoi tôi hỏi vì sao các thanh sắt ở cửa xếp lại dễ đẩy vào, tháo ra được. * Giải pháp 2: Định hướng cách vẽ hình cho học sinh.
9. - Tính mới: + Giáo viên hướng dẫn tỉ mỉ cách vẽ hình theo các bước trên bảng hoặc sử dụng phần mềm GSP5 để hướng dẫn học sinh + Học sinh hào hứng tham gia dẫn đến hiệu quả làm việc cao. - Cách tiến hành: + Bước 1: Chuẩn bị Giáo viên chuẩn bị đồ dùng đầy đủ để vẽ hình. Vẽ hình bằng phần mềm GSP5 trước khi tiến hành bài dạy Giáo viên chuẩn bị đầy đủ một tiến trình, thao tác vẽ hình dễ hiểu và sinh động nhất để học sinh dễ hiểu khi quan sát vẽ hình. Học sinh chuẩn bị dụng cụ vẽ hình đầy đủ: Thước, compa, êke + Bước 2: Thực hành vẽ Giáo viên yêu cầu học sinh đọc đề, đề bài cho biết gì ? Yêu cầu làm gì ? Giáo viên nhắc lại định nghĩa, tính chất của hình yêu cầu vẽ, học sinh định hướng trong đầu cách vẽ. Giáo viên hướng dẫn học sinh cách sử dụng các dụng cụ: Êke: Vẽ góc vuông, hai đường thẳng song song Compa: Vẽ đường tròn, hình tròn, hai đoạn thẳng bằng nhau, Thước thẳng: Vẽ đường thẳng Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc đâu vẽ hình đến đó, rèn cho học sinh có thói quen ký hiệu nên hình vẽ các trường hợp: Điểm, các đoạn thẳng bằng nhau, các góc bằng nhau, các trường hợp vuông góc, bổ sung các yếu tố phụ trên hình Khi trình bày hình vẽ trên bảng giáo viên nên sử dụng phấn màu hợp lý ở các điểm đặc biệt, đường đặc biệt giúp học sinh dễ phát hiện các kiến thức từ hình vẽ. - Ở một số tiết giáo viên nên sử dụng phần mềm PowerPoint trình chiếu các bước vẽ hình bằng phần mềm GSP5 cho học sinh quan sát. Ví dụ 1: Vẽ hình thoi Cách 1: Vẽ hình thoi là tứ giác có bốn cạnh bằng nhau. Do vậy khi tôi yêu cầu nêu cách vẽ hình thoi thì học sinh đã phát hiện có thể dùng compa để vẽ bốn
10. cung tròn có bán kính bằng nhau, giao điểm của bốn cung tròn đó chính là bốn đỉnh của hình thoi. B R A C D - Lấy hai điểm A, C bất kì - Vẽ cung tròn tâm A bán kính R và cung tròn tâm C có cùng bán kính. - Hai cung tròn trên cắt nhau tại hai điểm B và D. - Kẻ các đoạn thẳng AB, BC, CD, DA ta được hình thoi ABCD. Cách 2: Muốn vẽ hình thoi ABCD ta vẽ hai đoạn thẳng AC, BD vuông góc với nhau tại trung điểm O của mỗi đường rồi nối các đoạn thẳng AB, BC, CD, DA. B B A C A C O D D Học sinh quan sát, lắng nghe giáo viên giới thiệu từng bước dựng hình thoi từ đó vẽ lại vào vở của mình. Các bài tập đều yêu cầu học sinh vẽ hình, vì vậy các em phải đọc kĩ đề bài, dùng đúng dụng cụ. Đặc biệt hình thành cho HS định hướng vẽ không nên vẽ trường hợp đặc biệt. * Giải pháp 3: Hệ thống kiến thức, các bước làm qua sơ đồ khi học - Tính mới: