Tài liệu hướng dẫn sơ cấp cứu ban đầu tai nạn thương tích thường gặp ở trẻ em, học sinh

Nội dung text: Tài liệu hướng dẫn sơ cấp cứu ban đầu tai nạn thương tích thường gặp ở trẻ em, học sinh

1. BỘ Y TẾ BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƯƠNG VỤ GIÁO DỤC THỂ CHẤT TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU TAI NẠN THƯƠNG TÍCH THƯỜNG GẶP Ở TRẺ EM, HỌC SINH (Tài liệu tập huấn cho nhân viên y tế, cán bộ quản lý, giáo viên của cơ sở giáo dục) HÀ NỘI, 2022
2. CHỦ BIÊN: PGS.TS.Trần Minh Điển – Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương THAM GIA BIÊN SOẠN: TS.BS. Lê Ngọc Duy – Trưởng khoa Cấp cứu chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương BSCKII. Nguyễn Tân Hùng – Phó Trưởng khoa Cấp cứu chống độc, Bệnh viện Nhi Trung ương BSCKII. Phạm Thị Thanh Tâm – Phó trưởng khoa Cấp cứu và Chống Độc, Bệnh viện Nhi Trung ương PGS.TS. Trương Thị Mai Hồng – Khoa Cấp cứu và Chống Độc, Bệnh viện Nhi Trung ương TS. BS. Phạm Ngọc Toàn - Khoa Cấp cứu và Chống Độc, Bệnh viện Nhi Trung ương TS. BS. Đỗ Minh Loan – Giám đốc trung tâm Chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Nhi Trung ương Ths.BS. Trịnh Tuấn Anh - Khoa Cấp cứu và Chống Độc, Bệnh viện Nhi Trung ương Ths. Lê Xuân Tùng – Cán bộ trung tâm Chỉ đạo tuyến, Bệnh viện Nhi Trung ương 2
3. CHUYÊN GIA TƯ VẤN BIÊN SOẠN: TS. Nguyễn Nho Huy, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục thể chất, Bộ GDĐT TS. Phùng Khắc Bình, Nguyên Vụ trưởng Vụ Công tác HSSV, Bộ GDĐT ThS. Đoàn Thị Thu Huyền, Giám đốc quốc gia tại Việt Nam, Tổ chức Campaign For Tobacco Free Kids (Chương trình Vận động Chính sách Y tế toàn cầu), Hoa Kỳ. ThS. Phạm Văn Tịnh, Chuyên viên chính Vụ Giáo dục Thể chất, Bộ GDĐT THƯ KÝ: Ths. Lê Xuân Tùng 3
4. LỜI NÓI ĐẦU Theo Tổ chức Y tế thế giới (TCYTTG), mỗi năm trên toàn cầu có khoảng 5,8 triệu trường hợp tử vong do tai nạn thương tích. Tai nạn thương tích (TNTT) là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, chiếm 10% tổng số ca tử vong trên thế giới, nhiều hơn 32% so với số ca tử vong do sốt rét, bệnh lao và HIV/AIDS cộng lại. Ngoài ra, hàng chục triệu trường hợp cần chăm sóc và điều trị do TNTT không chủ đích gây ra, nhiều trường hợp trong số đó bị tàn tật suốt đời. Khoảng 90% trường hợp tử vong do TNTT xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. TNTT không chỉ gây tổn thương về sức khỏe mà còn tạo ra gánh nặng kinh tế đối với các quốc gia. Tại Mỹ, ước tính tổng chi phí cho TNTT trong năm 2000 là 80,2 tỉ đô la Mỹ. Trong số đó, gần một nửa số chi phí này liên quan đến TNTT do ngã và khoảng 1/5 chi phí này là do tai nạn giao thông (TNGT). Ở Việt Nam trong những thập kỷ gần đây, sự phát triển kinh tế và xã hội nhanh chóng ở cũng là yếu tố làm cho vấn đề TNTT ngày càng nghiêm trọng và là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tử vong và tàn tật ở trẻ em. Theo báo cáo năm 2019 của Bộ Y tế, ước tính mỗi ngày có tới 3.600 trường hợp gặp tai nạn thương tích, 90 người tử vong. Trong đó, tai nạn giao thông và đuối nước là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Đuối nước là nguyên nhân gây tử vong lớn nhất ở trẻ em dưới 19 tuổi, cướp đi mạng sống của hơn 3.000 trẻ em mỗi năm. Cũng giống như những nước có thu nhập thấp và trung bình khác, những yếu tố quan trọng liên quan đến khả năng xảy ra TNTT là tuổi, giới tính, môi trường nguy hiểm, tình trạng kinh tế xã hội, yếu tố thường có mối liên hệ với nhận thức hạn chế về nguy cơ và giám sát đối với trẻ; và tình trạng được tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, điển hình là vấn đề cấp cứu và chăm sóc trước viện.
5. Thực hiện Quyết định số 4501/QĐ-BGDĐT ngày 29/11/2021 về việc ban hành Chương trình phòng, chống TNTT trẻ em, học sinh giai đoạn 2021 - 2025; để giúp triển khai hiệu quả các giải pháp đảm bảo an toàn trường học, phòng chống TNTT bảo vệ, chăm sóc sức khỏe trẻ em, học sinh trong cơ sở giáo dục (CSGD), Bệnh viện Nhi Trung ương phối hợp với Vụ Giáo dục thể chất, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng với sự hỗ trợ kỹ thuật của Tổ chức Campaign for Tobacco-Free Kids (Chương trình Vận động Chính sách Y tế toàn cầu), Hoa Kỳ xây dựng Tài liệu hướng dẫn sơ cấp cứu ban đầu tai nạn thương tích thường gặp ở trẻ em, học sinh để từng bước tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ nhân viên y tế, cán bộ quản lý, giáo viên của các CSGD mầm non, phổ thông. Nội dung tài liệu được cập nhật các kiến thức thực hành cấp cứu Nhi khoa mới nhất, trình bày dễ hiểu, dễ áp dụng, bao gồm các nội dung cấp cứu TNTT thường gặp. Trong quá trình biên soạn đã nhận được sự đóng góp trực tiếp của các chuyên gia tư vấn. Nhóm Biên soạn hi vọng, đây là tài liệu học tập không chỉ cho đội ngũ nhân viên y tế, cán bộ quản lý, giáo viên của CSGD mà còn là tài liệu tham khảo của các bậc phụ huynh, học sinh và những người quan tâm. Ban biên soạn rất mong nhân được sự đóng góp ý kiến để tài liệu này ngày càng được hoàn thiện hơn. CHỦ BIÊN
6. MỤC LỤC PHẦN 1 SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU Bài 1. TỔNG QUAN VỀ SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU 5 Bài 2. CẤP CỨU CƠ BẢN 16 Bài 3. GÃY XƯƠNG 28 Bài 4. CẦM MÁU VÀ BĂNG BÓ VẾT THƯƠNG 36 PHẦN 2 TAI NẠN THƯƠNG TÍCH THƯỜNG GẶP Ở TRẺ EM, HỌC SINH Bài 5. DỊ VẬT ĐƯỜNG THỞ Ở TRẺ EM 56 Bài 6. TAI NẠN GIAO THÔNG, NGÃ 65 Bài 7. NGỘ ĐỘC 72 Bài 8. ĐIỆN GIẬT, BỎNG 82 Bài 9. SÚC VẬT CẮN VÀ CÔN TRÙNG ĐỐT 90 Bài 10. ĐUỐI NƯỚC 101
7. PHẦN 1 SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU BÀI 1. TỔNG QUAN VỀ SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU MỤC TIÊU HỌC TẬP: 1. Biết được tầm quan trọng của sơ cấp cứu tai nạn thương tích ở trẻ em. 2. Biết được những việc cần làm của người cấp cứu và người trợ giúp 3. Nắm được các bước của sơ cấp cứu ban đầu 7
8. NỘI DUNG I. NHẬN THỨC CƠ BẢN VỀ SƠ CẤP CỨU BAN ĐẦU TNTT 1. Định nghĩa Sơ cấp cứu ban đầu là sự trợ giúp ban đầu, ngay lập tức cho người bệnh hoặc nạn nhân (sau đây gọi chung là nạn nhân) cho đến khi họ được chăm sóc bởi nhân viên y tế chuyên nghiệp. Đó không chỉ là những xử trí ban đầu đối với chấn thương của nạn nhân mà còn là sự chăm sóc ban đầu khác như trấn an tâm lý đối với nạn nhân và những người chứng kiến sự kiện TNTT, người thân của nạn nhân. Sơ cứu thường bao gồm các thủ thuật đơn giản, thông thường dễ thực hiện. Sơ cứu nhằm giữ cho tình trạng sức khỏe của nạn nhân không trở nên nguy kịch hơn và nó không thay thế cho việc điều trị y tế. Sơ cứu được xem như là một phần trong chăm sóc cấp cứu nhằm mục đích: Làm tăng khả năng sống sót. Ngăn ngừa khả năng nặng lên của thương tật. Góp phần ổn định sức khỏe cho nạn nhân. Người sơ cấp cứu phải được đào tạo lý thuyết và kỹ năng thực hành cấp cứu. 2. Nhiệm vụ của người cấp cứu Để nạn nhân ở vị trí cấp cứu an toàn. Gọi người xung quanh trợ giúp. Cấp cứu ban đầu cho nạn nhân. 8
9. Gọi hoặc nhờ người khác gọi cấp cứu 115. Ghi lại hoặc nhờ người ghi lại những điều đã xảy ra, những việc đã làm. Có thể sử dụng các biện pháp phòng nhiễm trùng cho người sơ cấp cứu: rửa tay, đeo găng, có thể sử dụng mask (mặt nạ) để hô hấp nhân tạo. 3. Nhiệm vụ của người trợ giúp Tìm kiếm tất cả các nạn nhân trong vụ tai nạn thương tích. Tìm kiếm tất cả mọi sự chăm sóc. Gọi cấp cứu y tế và chỉ dẫn người cấp cứu đến đúng địa chỉ cần cấp cứu. Thực hiện chăm sóc cần thiết cho nạn nhân theo yêu cầu của người thực hiện sơ cấp cứu. Đặt đúng các tư thế của nạn nhân. Ghi chép lại những điều đã xảy ra, những việc đã làm Trấn an tâm lý đối với người nhà nạn nhân (nếu có). 4. Hậu quả của việc không sơ cấp cứu kịp thời Tim ngừng đập và dẫn đến tử vong. Nếu ngừng tim trên 4 phút thì não có thể bị tổn thương. Nếu ngừng tim trên 10 phút thì não tổn thương không thể phục hồi. 9
10. 5. Các bước sơ cấp cứu bao gồm LẬP ĐÁNH GIÁ NHẬN ĐỊNH THỰC HIỆN KẾ HOẠCH LẠI Nhận định tình huống: Quan sát hiện trường xem có vấn đề nguy hiểm hay không, có một người bị nạn hay nhiều người bị nạn, tình huống xảy ra có xa hay gần trung tâm y tế, mức độ đã được trợ giúp ra sao. Lập kế hoạch chuẩn bị sơ cấp cứu nạn nhân. Thực hiện theo kế hoạch sơ cấp cứu và hỗ trợ nạn nhân như: hà hơi thổi ngạt, ép tim ngoài lồng ngực. Đánh giá lại kết quả vừa cấp cứu xem tình trạng sức khoẻ của nạn nhân có được cải thiện không. Thông báo cho gia đình hoặc người thân, người giám hộ hợp pháp của nạn nhân càng sớm càng tốt. Trấn an và giải thích cho nạn nhân được sơ cứu. Hoàn tất thủ tục báo cáo sự việc xảy ra. 10