Đề tài Nâng cao chất lượng soạn giảng môn Lịch sử ở trường trung học cơ sở

Nội dung text: Đề tài Nâng cao chất lượng soạn giảng môn Lịch sử ở trường trung học cơ sở

1. PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BA TRI TRƯỜNG THCS BẢO THẠNH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Đề tài : NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG SOẠN GIẢNG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Đề tài thuộc lĩnh vực chuyên môn: Lịch sử Họ và tên người thực hiện: Phan Thanh Sơn Chức vụ: Tổ trưởng Sinh hoạt tổ chuyên môn: Sử-Địa-GDCD-Nhạc-Mỹ thuật Ba Tri, tháng 02/2010
2. Trường THCS Bảo Thạnh Sáng kiến kinh nghiệm Quan điểm đổi mới phương pháp dạy học hiện nay đã được Nghị quyết của Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ hai, khoá 8 chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ kiến thức một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo người học ”. Như vậy, việc đổi mới phương pháp dạy học là nhằm từng bước phát huy tính tích cực của học sinh trên tất cả các khâu của quá trình dạy học. II. Thực trạng vấn đề: Hiện nay, công việc soạn giảng của giáo viên còn bộc lộ nhiều điểm hạn chế như: Việc trình bày kiến thức của giáo viên trong soạn giảng còn dàn trải theo nội dung sách giáo khoa, chưa đảm bảo tính hệ thống và tính trọng tâm của bài học; việc kết hợp các phương pháp trong quá trình dạy học còn nhiều lúng túng, chưa nhịp nhàng, linh hoạt; sử dụng các phương tiện, thiết bị dạy học chưa thật hợp lý, khai thác chưa triệt để và hiệu quả các loại đồ dùng trực quan; trình bày bảng chưa thật khoa học, còn chưa linh hoạt trong quá trình lên lớp. Về phía học sinh, nhìn chung đa số các em hiểu biết về lịch sử còn hạn chế, kiến thức còn chưa vững chắc, kỹ năng thực hành bộ môn chưa cao. Kết quả khảo sát đầu năm của học sinh khối lớp 9 ở Trường THCS Bảo Thạnh còn thấp. Cụ thể: Chất lượng bộ môn Giỏi Khá Trung bình Yếu Chất lượng đầu năm 30,1% 41,8% 23,1% 5,0% III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề: Công việc soạn giảng của người thầy được thực hiện cụ thể qua hai công đoạn là quá trình nhận thức và truyền thụ tri thức. 1/ Quá trình nhận thức: Quá trình nhận thức là công đoạn đầu tiên của hoạt động dạy học, đây là công đoạn chuẩn bị và thiết kế bài học. Để việc chuẩn bị và thiết kế bài học tốt, người giáo viên cần phải lưu ý các điểm sau: 1.1/ Làm chủ tri thức: Người thầy làm chủ tri thức tức là phải có kiến thức, có hiểu biết sâu rộng và phải luôn cập nhật với những thông tin mới. Làm chủ tri thức còn thể hiện việc người thầy biết chủ động lựa chọn những kiến thức cần truyền thụ cho học sinh, biết khắc sâu những nội dung cơ bản và mạnh dạn lược bớt những nội dung học sinh có thể tự lực tìm hiểu. 1.2/ Tham khảo tài liệu: Ngưệi thệc hiện: Phan Thanh Sơn Trang 2
3. Trường THCS Bảo Thạnh Sáng kiến kinh nghiệm lớp, học sinh vừa nghe giảng, vừa ghi chép, vừa theo dõi sách giáo khoa. Tính tích cực học tập của học sinh phải được biểu hiện ở cả ba mặt đó. Tính tích cực của học sinh còn được biểu hiện qua nét mặt, ánh mắt, các thao tác của những giác quan. Bằng sự nhạy cảm qua quan sát lớp học, người thầy có thể điều chỉnh phương pháp, thao tác sư phạm cho phù hợp. Mỗi môn học đều có hệ thống phương pháp đặc trưng để truyền thụ tri thức cho học sinh. Có người cho rằng trong một tiết học người giáo viên nêu ra thật nhiều câu hỏi cho học sinh trả lời là đã phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh. Nếu như vậy thì đã phủ nhận các phương pháp đặc trưng của môn Lịch sử. Trong một tiết dạy không thể sử dụng một hay vài phương pháp nhất định hoặc chọn một phương pháp nào đó cho rằng là tối ưu. Để thực hiện thành công một tiết dạy, tùy theo nội dung cụ thể của từng bài mà người giáo viên xác định và thực hiện kết hợp một số phương pháp phù hợp. Sau đây là một số phương pháp thường được sử dụng trong quá trình soạn giảng: 2.1/ Sử dụng sách giáo khoa: Sử dụng sách giáo khoa là một trong những phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn Lịch sử. Trong quá trình soạn giảng vẫn còn một số trường hợp sử dụng sách giáo khoa chưa hợp lý. Có trường hợp giáo viên quá lạm dụng việc cho học sinh đọc sách giáo khoa, có trường hợp giáo viên cho học sinh đọc sách giáo khoa nhưng chỉ mang tính hình thức mà không có chủ ý rõ ràng, không có yêu cầu cụ thể. Thông thường với những kiến thức tương đối ít phức tạp, không đòi hỏi phải giải thích hay phân tích nhiều thì giáo viên có thể cho học sinh đọc sách giáo khoa. Chẳng hạn, đó là những kiến thức về tiểu sử một nhân vật; về tương quan lực lượng giữa hai phía trong một trận đánh, một cuộc khởi nghĩa; về kết quả một chiến dịch; về đặc điểm điều kiện tự nhiên, địa hình một khu vực; hoặc một đoạn trích trong tư liệu gốc , đồng thời đi kèm với việc đọc sách giáo khoa là những yêu cầu cụ thể phù hợp với nội dung bài học và đối tượng học sinh. Ví dụ: Khi dạy về chương trình khai thác lần thứ hai của thực dân Pháp ở Việt Nam trong bài “Việt Nam sau Chiến tranh thế giới thứ nhất” (SGK – Lịch sử 9), giáo viên có thể cho học sinh đọc đoạn in nhỏ trong sách giáo khoa về chính sách khai thác trên lĩnh vực nông nghiệp và khai mỏ, sau đó nêu yêu cầu: Em có nhận xét gì về chính sách khai thác của thực dân Pháp trên lĩnh vực nông nghiệp và khai mỏ? Vì sao Pháp đầu tư vốn nhiều nhất vào đồn điền cao su và khai thác than? Qua nội dung sách giáo khoa, các em sẽ nhận xét được sự tăng Ngưệi thệc hiện: Phan Thanh Sơn Trang 4
4. Trường THCS Bảo Thạnh Sáng kiến kinh nghiệm bài sử dụng bản đồ để trình bày diễn biến một cuộc khởi nghĩa Trước khi sử dụng giáo viên cần nắm chắc nội dung, lựa chọn cách sử dụng phù hợp với từng loại bài và với đối tượng học sinh của từng khối lớp nhằm mục đích phát huy được tác dụng của bản đồ, tạo nên hình ảnh cụ thể, sinh động thu hút sự chú ý của học sinh vào hoạt động nhận thức, đồng thời thông qua đó rèn luyện cho các em kỹ năng sử dụng, kỹ năng quan sát, phân tích, so sánh Bản đồ thường được sử dụng kết hợp với miêu tả, tường thuật. Trong quá trình tường thuật, giáo viên cần kết hợp đặt câu hỏi để học sinh quan sát và trả lời. Ví dụ: Khi sử dụng bản đồ Chiến dịch Biên giới thu – đông 1950 (SGK – Lịch sử 9), giáo viên có thể tường thuật diễn biến chiến dịch Biên giới. Trong quá trình tường thuật, giáo viên kết hợp đặt câu hỏi: Vì sao ta chọn Đông Khê để tấn công? Mất Đông Khê tình hình địch trên Đường số 4 như thế nào? Qua theo dõi bài học, quan sát bản đồ học sinh rút ra được Đông Khê có một vị trí chiến lược quan trọng trên Đường số 4. Chiến thắng Đông Khê đã cắt đôi phòng tuyến của địch, uy hiếp Thất Khê, cô lập Cao Bằng. Hệ thống phòng ngự trên Đường số 4 bị lung lay. Cũng có thể tùy theo nội dung kiến thức của bài và năng lực học tập của học sinh, giáo viên có thể tổ chức cho các em tự trình bày hiểu biết của mình trên bản đồ qua sự chuẩn bị trước. Ví dụ: Khi sử dụng bản đồ chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947 (SGK – Lịch sử 9), trên cơ sở giao bài tập chuẩn bị trước ở nhà, giáo viên có thể sử dụng bản đồ và tổ chức cho học sinh tự trình bày các mũi tiến quân của Pháp. Qua đó, giáo viên có thể đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về kế hoạch tiến quân của địch? Qua việc trình bày ba mũi tiến quân của Pháp, các em thấy được kế hoạch tiến quân nhằm tạo thế gọng kìm bao vây Căn cứ Việt Bắc. Hay khi sử dụng lược đồ phong trào “Đồng khởi” năm 1960 (SGK – Lịch sử 9), giáo viên có thể yêu cầu học sinh xác định các địa phương diễn ra các trận đánh và phong trào nổi dậy của quần chúng, từ đó có thể nêu yêu cầu: Em có nhận xét gì về phong trào đấu tranh của nhân dân ta trong những năm 1959–1960? Với cách sử dụng nêu trên, chúng ta đã kết hợp được nhiều phương pháp khi sử dụng bản đồ, vừa tạo được biểu tượng lịch sử cho học sinh, vừa có tác dụng củng cố kiến thức mà các em vừa tiếp nhận đồng thời rèn kỹ năng và phát triển tư duy cho học sinh. Những năm gần đây giáo viên thường sử dụng lược đồ trống thay cho bản đồ trong dạy học lịch sử.Với cách sử dụng nầy giáo viên cần phải kết hợp nhiều thao tác: điền ký hiệu, tường thuật, miêu tả, tổ chức học sinh hoạt động Ưu điểm của cách sử dụng nầy là Ngưệi thệc hiện: Phan Thanh Sơn Trang 6
5. Trường THCS Bảo Thạnh Sáng kiến kinh nghiệm Sau đó đặt yêu cầu cho học sinh: Qua bảng thống kê, theo em Liên Xô tiến hành công cuộc khôi phục kinh tế sau Chiến tranh thế giới thứ hai trong hoàn cảnh nào? Qua quan sát các số liệu trên bảng thống kê giữa các nước thắng trận và bại trận các em rút ra được Liên Xô tiến hành khôi phục kinh tế trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn. 2.3/ Sử dụng kiến thức liên môn: Tri thức lịch sử có liên quan đến hệ thống tri thức của các môn khoa học xã hội. Việc làm chủ tri thức lịch sử còn hàm chứa sự hiểu biết, sự tích lũy tri thức của các bộ môn khoa học liên quan. Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh về phong trào Bình dân học vụ chống “giặc dốt” của nước ta sau Cách mạng tháng Tám (SGK – Lịch sử 9), để tạo cho học sinh có được biểu tượng sinh động về lớp bình dân học vụ, về tinh thần của nhân dân ta hưởng ứng chủ trương của Đảng và Chính phủ, giáo viên có thể trích đọc một đoạn trong bài thơ “Trường tôi” của nhà thơ Tố Hữu, sáng tác năm 1946: “Trường tôi kiểu cách gì đâu? Không ham ngói đỏ, không cầu tường vôi Nhà tranh vách đất đủ rồi Đình quang điếm chật được ngồi là hay! ” Hay để tạo biểu tượng về tội ác của Mỹ – Diệm, giáo viên có thể trích đọc một đoạn trong bài thơ “Lá thư Bến Tre” của nhà thơ Tố Hữu, sáng tác tháng 7/ 1962: “ Có những ông già nó khảo tra Không khai nó chém giữa sân nhà Có chị gần sinh không chịu nhục Lấy vồ nó đập, vọt thai ra ” Điều cần lưu ý khi sử dụng kiến thức liên môn là không được quá lạm dụng, bởi vì nếu lạm dụng sẽ làm loãng nội dung, thậm chí phản tác dụng. Cần phải chọn lọc thật phù hợp, trích lược phải thật cô đọng, ngắn gọn, có tác dụng thiết thực để bổ sung cho bài học. 2.4/ Sử dụng ngôn ngữ: Chúng ta đều biết ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp, là công cụ thông tin. Trong dạy học, lời nói đóng vai trò rất quan trọng, bởi vì không có một phương pháp dạy học nào, một phương tiện dạy học nào được sử dụng mà không kèm theo sự diễn đạt bằng lời nói, nhất là đối với phương pháp tường thuật, miêu tả, thông báo, kể chuyện Vì vậy yêu cầu khi sử Ngưệi thệc hiện: Phan Thanh Sơn Trang 8
6. Trường THCS Bảo Thạnh Sáng kiến kinh nghiệm - Lựa chọn phương pháp phù hợp đặc trưng bộ môn và nội dung bài học. - Chuẩn bị đầy đủ những phương tiện, thiết bị cần thiết phục vụ bài giảng. * Tổ chức truyền đạt tri thức: - Cần kết hợp nhịp nhàng các phương pháp, sử dụng hợp lý và hiệu quả các phương tiện, thiết bị dạy học. - Lời giảng phải sinh động, thu hút học sinh. - Trình bày bảng phải hợp lý, khoa học. - Tổ chức hoạt động phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, chú ý việc nắm bắt kiến thức, rèn kỹ năng bộ môn và phát triển tư duy học sinh. II. Ý nghĩa của sáng kiến kinh nghiệm: Việc đầu tư nâng cao chất lượng soạn giảng giúp người thầy ngày càng nâng cao hơn trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nhất là việc đổi mới phương pháp dạy học. Phát hiện được những học sinh năng khiếu, học sinh giỏi để bồi dưỡng đầu tư chất lượng mũi nhọn, đồng thời có kế hoạch phụ đạo để giảm dần tỉ lệ học sinh yếu kém. III. Khả năng ứng dụng, triển khai: Đề tài đề cập đến vấn đề mà tất cả các giáo viên dạy học môn Lịch sử trong trường Trung học cơ sở đều phải thực hiện thường xuyên và thực hiện ở học sinh tất cả các khối lớp. Với lòng nhiệt thành, tôi muốn chia sẻ với quý đồng nghiệp những kinh nghiệm rút ra từ thực tế soạn giảng. Đây là sáng kiến kinh nghiệm của cá nhân, chắc chắn sẽ có nhiều hạn chế, thiếu sót, rất mong sự đóng góp của Quý lãnh đạo và Quý đồng nghiệp để bản thân tích lũy được thêm nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy của mình. IV. Những kiến nghị, đề xuất: Đối với giáo viên giảng dạy: Bên cạnh việc đầu tư công tác soạn giảng, cần đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn. Tóm lại, đổi mới phương pháp là vấn đề phức tạp bao gồm nhiều khâu, nhiều việc và là công việc của nhiều người, trong đó vai trò của người thầy giáo trực tiếp giảng dạy là hết sức quan trọng. Với đề tài: “Nâng cao chất lượng soạn giảng môn Lịch sử ở trường Trung học cơ sở”, bản thân mong muốn đóng góp một vài kinh nghiệm của mình vào việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học môn Lịch sử hiện nay. Ngưệi thệc hiện: Phan Thanh Sơn Trang 10